Vogelvrije Vossen

Beste lezers,

Ik waag mij er amper aan om een duidelijke mening te ventileren in opiniestukjes, daar bestaan andere blogs en andere media voor. Ik ben meer het educatieve type : laat de mensen zien wat er buiten leeft en laat hun de bedreigingen zien. Veelal draait de emotie dan goed uit. Zeldzaam zijn ze, de momenten dat we bereid zijn meer met natuurlijke ritmes te leven. Ritmes die duizenden jaren van evolutie gekend hebben.

Zo’n moment was het duidelijk niet in het Vlaamse parlement afgelopen vrijdag wanneer onder aangeven van bevoegd minister voor Leefmilieu, Joke Schauvlieghe (CD&V), een gevoelige uitbreiding van het jachtrecht werd goedgekeurd met als doel vossenbestrijding. Jagers jubelen om deze aanpassing, die samen met het wegvallen van meldingsplicht op zondag; de sneeuwjacht tot vijf centimeter sneeuwdikte en online formulieren, ervoor zorgt dat hun hobby heel wat minder rompslomp oplevert. Natuurverenigingen staan te steigeren. Ik ook. Waarom ? Nu ga ik mij in zeer vuil vaarwater begeven maar het moet geschreven worden. Het is een opiniestuk voor een groot publiek maar ik verwijs ook naar wetenschappelijke papers (zie referenties).


Ten eerste : het is een beslissing die getuigt van een flagrant negeren van jarenlange openbare discussies die door gans Vlaanderen gevoerd werden. Een flagrant negeren van wetenschappelijke rapporten van het INBO (overheidsinstelling) en een kwaadwillig mislezen van adviesrapporten van de MINA-raad.

Wat zijn de feiten ? De vos (Vulpes vulpes), een hondachtige die in ons land een toppredator is, zit na jarenlange afwezigheid in de lift en bereikt nu weer een hoge dichtheid. Geschat wordt dat er zo’n 30 000 dieren op Vlaams grondgebied leven (link). En hoe meer de vossenpopulatie in omvang toeneemt, hoe meer boze jagers en burgemeesters er bij de minister aankloppen omwille van talrijke, zelfs “duizenden” schadegevallen (hier kom ik later op terug).
Wat gaat er nu gebeuren ? Door een gevoelige uitbreiding van de jacht mag men meer vossen bejagen. Maar omdat men ze niet uitroeit –dat ziet Europa en de maatschappij toch niet graag- zal men ze dus steeds deels uitmoorden. De natuur is ook niet dom, net als bij IJsvogels (Alcedo atthis) na een strenge winter, muizen en dergelijke zal de vos bij zulk een verstoring van de populatie gewoon extra kweken in het voorjaar. Het dier zal nog meer energie investeren in voortplanting en “de bedreiging” is er weer in de vorm van een nieuw dier die het vrijgekomen territorium inpalmt. De vos is ook een kosmopolitische soort en zal profiteren van elk voedsel dat hij kan vinden : regenwormen, muizen, vogeltjes en ja, soms pluimvee of onbewaakte lammetjes. Maar dat betekent ook dat de vos aan de kippen kan geraken, preventie is een woord dat Vlamingen niet kennen of ze gebaren toch van het niet te kennen.

Wat zou er gebeuren indien de jachtdruk toch groter wordt dan de populatieaangroei ? Dan bestaat de kans dat de vos, die toch de enige toppredator én een aaseter in onze streken is, steeds zeldzamer wordt en dat er zo ecosystemen –denk maar aan al die ratten en muizen (schadesoorten)- gewoon ineenstorten. Een doemverhaal ? Misschien, maar het is al vastgesteld bijvoorbeeld in Yellowstone, US, met de wolven (link) of in de paper van Trewby over Dassen (Meles meles). Jagers beweren dat de vos voedsel teveel krijgt en zo maar blijft groeien. Dit is ook onzin. Want vossen hebben niet alleen voedsel nodig, maar ook ruimte en geschikte nestplaatsen. Elke populatie vertoont deze curve (standaardecologie) :

K is de draagkracht van de omgeving (zoals voedsel, veiligheid, nestplaatsen, …). Met andere woorden, als men de populatie laat doen komt men vanzelf aan een evenwicht. Vanzelf. Net daar wringt het schoentje …

Ten tweede : het is een verkeerd bestuurlijk signaal naar de bevolking en jachtlobby toe. Men legaliseert een jacht die voordien frequent al illegaal gebeurde buiten de jachtperiode door een beperkte controle. Er is geen geld genoeg. Nu mag de vos bejaagd worden in een straal van 500 meter rond de plaats “waar schade verwacht kan worden”. MINA raadde aan het begrip schade duidelijk te definiëren en enkel in te grijpen "als alle preventieve maatregelen genomen werden" etc. Dit definiëren is niet gebeurd. De minister zegt nu dat “er controle over deze plaatsen” zal zijn en dat vergunningen maximaal drie maanden geldig zullen zijn. Wie gaat dit controleren ? Er is nu nog minder geld !
Daarnaast zet dit de deur op een kier voor verdere versoepelingen. “Steenmarters die af en toe in m’n auto zitten ? Aalscholvers die de vis wegvreten ? Afknallen. Ze zijn terug op peil aan het komen en zijn nu weer die lastpakken van weleer !”
De gedachtengang van de jachtlobby is duidelijk. Natuur moet beheerst worden. Toch zijn deze jagers een minderheid. Cijfers maken dit duidelijk : het ledenaantal van de Hubertusvereniging (link) : 8000 leden van de 12 000 jagers. Het ledenaantal van Natuurpunt alleen al (link) telt 88 000 gezinnen.

Jacht stamt uit feodale tijden en werd uitgevoerd op uitgestrekte landerijen. Die zijn er niet meer, Vlaanderen is een versnipperde realiteit. Jacht zou in een dichtbevolkt, verstedelijkt Vlaanderen alleen maar regulerend mogen zijn -wat men beheersjacht noemt-, bijvoorbeeld bij exotische plaagsoorten zoals Nijlgans of bij reewild dat de kans op verkeersongelukken sterk verhoogt. Maar de jacht is een hobby die toch vaak in families sterk traditioneel doorgegeven wordt. Deze nieuwe besluiten werken extra drempelverlagend voor de jacht.

Ten derde : de manier waarop er gediscussieerd wordt door jagers is op zijn minst merkwaardig te noemen. Ze brengen de volksgezondheidsrisico’s aan : vossenlintworm en hondsdolheid. Hondsdolheid is in Vlaanderen verdwenen en er bestaan uitstekende vaccins tegen. Vossenlintworm krijgt men alleen als men in contact komt met vossenuitwerpselen of de vos zelf (jagers lopen dus zelf ook een risico). Het ministerie van Volksgezondheid vindt de enkele gevallen per jaar totaal niet verontrustend en mits wat gezond verstand kan je besmetting gemakkelijk vermijden zoals bijvoorbeeld het plukken van bessen boven de één meter. Door vossen weg te halen riskeer je echter zuidelijke vossen naar Vlaanderen te laten zwerven en zich vestigen en die zijn lang niet vrij van hondsdolheid of lintworm… Een voorbeeld uit de officiële (!) brochure (link) : in Vlaanderen is 1% van de vossen besmet tegenover 33% in de Ardennen en sinds 1999 zijn er slechts 6 menselijke besmettingen geweest in heel België.

Dan die “duizenden” schadegevallen. Laat ik even de berekening van een collega student bovenhalen:

“Veronderstel dat dat zo'n 3000 gevallen zijn. En dat in iets meer dan 300 Vlaamse gemeentes. Het lijkt me sterk dat er dan in elke gemeente 10 gevallen zijn van vermiste kippen. Zeker als je weet dat de grootsteden niet meetellen.”

Per jaar tien gevallen in elke gemeente ? Zonder verstedelijkte gemeenten stijgt dit aantal nog eens. Het lijkt me een beetje veel. En vaak wordt de vos toch, mijns inziens, valselijk beschuldigd. Bij een goed afgesloten nachthok met draad kan een vos zeker niet binnen, niet als je ook het dak met gaas afsluit en de draad in de grond steekt. Wat kan nog binnen ? Die lenige Steenmarter (Martes foina). Ratten. Jouw kat. Er zijn zelfs verhalen van groter vee zoals schapen van 20-30kg die minstens vijf tot zeven keer per jaar gedood zouden worden door vossen. Een vos is een achterdochtig en voorzichtig dier dat eerder zal weglopen en aas eten dan een volwassen schaap of ree aan te vallen die minstens twee keer groter zijn dan de vos zelf (een vos weegt gemiddeld 5 tot 7,5kg). Het kan accidenteel misschien, maar op regelmatige basis ? Is het geen verwilderde hond ? Nee, men denkt altijd direct aan de vos. Jagers zullen altijd halve excuses zullen zoeken voor wat eigenlijk –en na doorvragen geven ze dat toe- het schieten voor het plezier is. Een hobby. Meer moeten ze er niet van maken.

Ten vierde : Ook ons als maatschappij treft schuld. De laatste vijftien jaar of langer zijn we steeds mondiger geworden en beginnen we meningen te ventileren, steeds minder met een logische onderbouw. Een zeer spijtige evolutie die ons ontslagnemende burgemeesters oplevert maar ook onze toekomst in gevaar brengt. Want biodiversiteit en ecosysteemdiensten, de diensten die de natuur ons gratis levert zoals waterzuivering, zijn hoogstnoodzakelijk in een technologisch vervuilde wereld waarvan de bronnen bijna op zijn en een levensreddende buffer tegen de klimaatsveranderingen. Biodiversiteit is onze verzekering.

Men wilt steeds de ingenieur uithangen en “beheersen”. Soms zouden we moeten kunnen aanvaarden dat wij nog steeds ’n dierensoort zijn en de aarde een gigantische levende bol is. Dingen zoals tsunami’s en aardbevingen zullen we nooit beheersen, dingen zoals mislukte oogsten, muggen en ratten zullen we nooit beheersen. En toch blijven we proberen om onze stempel erop te drukken zonder ons moeite en kosten te besparen. Ermee samenleven druist tegen onze gewoonte in. Dat kan niet. Toch zou het heel wat makkelijker zijn, de vos te aanvaarden en die enkele schadegevallen gewoon te negeren. Want dit dier vindt meestal toch elders voedsel en mits goede preventie zijn uw kippen veilig; daar heb ik al ontelbare voorbeelden van gehoord –zelfs van kippen die gewoon in bomen slapen en zo veilig waren-, maar daar hoort men niemand over. Nee, we blijven teren op vooroordelen en de oude ingebakken beheersingsdrang. Zelfregulatie van wildpopulaties ? Ongehoord ! Nochtans is dit wat er op veel plaatsen in Zweden, op de Veluwe, de Amsterdamse waterleidingsduinen en dergelijke elke dag gebeurt; er zijn daar ook jachdiscussies maar in genoemde gebieden is jacht niet of nauwelijks toegelaten en populaties ontwikkelen zo zelf tot hun evenwicht.

Ten vijfde : dit is een rampzalig signaal voor natuurbeheer, zeker nu er een zware economische crisis woedt. Natuurverenigingen willen de Das terughalen (Meles meles, zelfde niche als vos !), de Otter (Lutra lutra) terug in Vlaamse wateren zien zwemmen en de Bever (Castor fiber) zijn landschapsarchitecturale taak teruggeven. Dit verhaal zorgt voor een predecent want ook de Das pikt wel eens pluimvee en jachtwild, de Otter vraagt veel vis, de Bever zorgt voor wateroverlast en vraat. Mensen zien graag dieren maar kunnen er niet mee samenleven, zeker niet sinds wij hun territoria volgebouwd hebben en ze aan onze achterdeuren krabben. Het fameuze NIMBY syndroom : not in my backyard. Ook al waren ze er eerder dan wij.

Ten zesde : ik trek hiermee geen politieke kaart,ik ben geen Groen! stemmer maar dit gaat om onze toekomst. Laat ik het algemene gevoel eens beschrijven met volgende quote van Mark Demesmaecker (NV-A) :

'Jammer genoeg is er in deze legislatuur nog geen enkele stap vooruit gezet inzake natuur en biodiversiteit', schrijft Demesmaeker. 'Integendeel, het aankoopbeleid loopt achter, het bosareaal gaat achteruit in plaats van vooruit, poldergraslanden zijn nog steeds niet beschermd. De zinloze beslissing om de jacht op de vos te versoepelen, komt helaas boven dat povere traject.

Vlaanderen hinkt achterop in het vervullen van beloftes inzake natuurbehoud en –ontwikkeling, naast de hierboven opgesomde dossiers kan ik nog het non-beleid over de Europese hamster (Cricetus cricetus) als bewijs toevoegen : al jaren sleept dit aan en intussen kwijnt deze Europees bedreigde (!) soort alsmaar meer weg in de twee plaatsen waar hij nog voorkomt. Het is een wanbeleid met minachting voor de toekomst van onze natuur, de rekening zullen we, de nieuwe generatie, nog gepresenteerd krijgen zoals gebeurde met het pensioenenbeleid. De huidige politiek is vergeven van het kortetermijndenken en winst, stemmenwinst, en dit is niet alleen in Vlaanderen zo, ook in het buitenland zoals Nederland schroeft men natuurbehoud terug. Het beleid trok partij voor een rijke verwende minderheid. Maar de mens heeft de natuur nodig, ja, zelfs de vos. Niet alleen voor zijn esthetische waarde, ook voor zijn onmisbare rol in ons ecosysteem. Of gaat u nu zelf de ratten en muizen vangen ?

Ik laat voor het slotwoord Paul Watson (link) aan het woord :

"I've been severely criticized for saying worms are more important than people... I made that statement intentionally. Why? Because it's true. Worms are more important than people because they can live on the earth without us. We cannot live without them. Bees are more important than we are. We can't live without them. They can live without us. That's what we have to realize and understand. That if we're going to survive on this planet, we have to respect the rights of all of those species to survive. Because we need them more than they need us."

Extra voetnoot 20/01/12 :
Lezersbrief (Nieuwsblad) Gerda Van Hoovels (Natuurpunt Lubbeek):
"Bij mij in de buurt werd een aantal kippen gedood. Iedereen wees de vos als dader aan, tot mijn buurvrouw zag hoe een bruine rat een kuiken en een volwassen kip doodde. Bruine ratten doodden en verminkten ook een deel van mijn konijnen. Navraag bij andere kippenhouders leerde me dat ze allemaal met een rattenplaag zitten. Is het dan wel zo'n goed idee de vos nog verder te bestrijden, aangezien de rat juist een hoofdbestanddeel vormt van zijn menu ? Neem de vos weg en je krijgt een rattenexplosie en de rat blijft een ziekteverspreider bij mens en dier..."

Extra nota 25/01/12 : mijn opiniestuk is vooral bedoeld om een breed beeld te geven van de problematiek en mensen wakker te schudden. Een uitstekende analyse en langetermijnsvisie voor jacht en natuurbeheer vond ik hier : http://www.karlvanginderdeuren.be/blog/?p=618. Dit is zeker ook het lezen waard !

Referenties :

Wetenschappelijke artikels en gegevens voor Vlaanderen :

http://www.jstor.org/pss/2387614 : Côté en Sutherland op effectiviteit van de jacht op de vos in licht van conservatie van weidevogels.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2429918/ : Trewby over interspecifieke interacties tussen Vos, Das en prooidieren.

http://www.mmk.be/afbeeldingen/File/vossenlintworm.pdf : vossenlintworm officiële brochure en de eenvoudige voorzorgsmaatregelen

http://www.thefoxwebsite.org/agriculture/agrisheep.html : vossen als schadedieren.

http://www.inbo.be/content/page.asp?pid=FAU_ZOO_vos_Verspreiding : de verspreiding van de vos in Vlaanderen (INBO) en de grafiek : http://www.inbo.be/docupload/4515.pdf

http://www.inbo.be/docupload/4514.pdfPresentatie van het INBO rapport, teksten over voedselvoorkeur en populatie-ecologie.

Twisk P., van Diepenbeek A., Bekker J.P.; Veldgids Europese zoogdieren, KNNV Uitgeverij, Zeist, 2010, 368pp.

Politiek en Opinie :

http://www.knack.be/opinie/columns/dirk-draulans/de-vos-is-vogelvrij-geworden/opinie-4000030571197.htm

http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/programmas/panorama/1.958212

http://destandaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=KM3KSUIJ

http://natuurpunt.be/nl/vereniging/pers/uitbreiding-vossenjacht-de-jacht-op-de-vos-zal-uw-kippen-niet-beschermen_501.aspx

http://www.vogelbescherming.be/site/index.php?option=com_content&view=article&id=604%3Avlaamse-regering-zit-vos-op-hielen&catid=14%3Apersberichten&Itemid=105

http://www.radio1.be/programmas/nieuwe-feiten/vossenstreken

http://www.vogelbescherming.be/site/index.php?option=com_content&view=article&id=469%3Asos-vos&catid=99%3Aonze-campagnes&Itemid=229