Werkstage Hamont-Achel

A nation that destroys its soils destroys itself. Forests are the lungs of our land, purifying the air and giving fresh strength to our people.
Franklin D. Roosevelt

De winter houdt de lente nog even gegijzeld dus keer ik eventjes in mijn herinneringen terug naar de werkstage in de bossen van Hamont-Achel. Dit is een dorp in het uiterste noorden van Belgisch Limburg, tegen de Nederlandse grens geplakt. Deze herinneringen spelen zich af in dit dambord van landschappen, gaande van moerasbossen langs de Warmbeek -een unieke bewaard gebleven meanderende beek met allerzuiverst water- tot aanplantingen van Grove den (Pinus sylvestris) en Corsicaanse den (Pinus nigra) gemengd met vennen en heide. Rein, Arne en ik kregen de mogelijkheid om mee te gaan met de werkstage van de bio-ingenieurs van de K.U.Leuven omdat deze dit jaar met een zeer kleine groep waren. Het zou een zeer gezellige week worden in een mooie streek ...

Eerst is het tijd voor een verkennende wandeling langs de percelen van de K.U. Leuven die via een legaat in 1981 aan de universiteit geschonken werden en samen zo'n 165ha omvatten. Zelfvoorziening in budget noodzaakt het multifunctionele beheer van natuurwaarden (o.a. via reservaten die geld opbrengen dankzij subsidies en passend bosbeheer) maar ook productie van hout en recreatie. Een ideaal leerterrein voor de praktijk en uitdagingen van bosbouw in de 21e eeuw.

Zoals gezegd is de Warmbeek is een van de weinige beken in Vlaanderen met nog een natuurlijke meanderende loop en zeer zuiver water omdat ze nergens door intensieve landbouw of industrie omringd wordt voor ze dit gebied binnenstroomt. De aanvraag voor de status van bosreservaat loopt nog, ondanks de beperkte oppervlakte is dit in Vlaanderen het enige (!) overstromingsbos langs een natuurlijke waterloop. Boomsoorten zoals Es (Fraxinus excelsior) typeert het vochtige karakter. Het ironische van de naam "Warmbeek" ontgaat ons echter niet op deze winterse februarinamiddag.

De verkennende wandeling leidt ons langs de percelen van de K.U. Leuven waar men de natuurlijke dynamiek van de Warmbeek in actie ziet met de bijhorende glooiende en steile oevers.

Historische dreven vragen een aangepast beheer. Soms zijn ze dringend aan verjonging toe en moeten ze gekapt worden en opnieuw aangeplant. Toch is het steeds een moeilijke keuze want ook oude en/of dode bomen bieden een grote biodiversiteitswaarde, hier zelfs voor bijvoorbeeld de zeldzamere Franjestaartvleermuizen (Myotis nattereri).

Deze dreefboom is een typische vleermuizenschuilplaats, te herkennen aan de spoor van mest en het groene mos dat deze nutriënten volgt.

Eveneens interessant zijn deze oude taluds die recent gerestaureerd werden: zij zijn de historische omwallingen van de hoeven om vee binnen en wilde dieren buiten te houden. Van oudsher waren deze zeer dicht begroeid met geknakte eiken die in elkaar geweven werden om zo een perfect ondoordringbare haag te vormen.

Een ander cultuurhistorisch overblijfsel, afkomstig van de turfwinning in deze heidestreek, is dit hersteld ven dat van groot belang is in een hele vennenschakel voor de zeldzame Rugstreeppad (Epidalea calamita).

De eerste dag 's avonds kregen we nog een les van Bert van Inverde over veilig en correct kettingzaaggebruik, het onderhoud van de machine en het vellen van bomen. Dan was het slapen in de koude zaal geblazen met prettige anticipatie voor de volgende dag wanneer we de imposant razende kettingzagen zelf ter handen mochten nemen. Spannend ...

's Morgens beginnen we eraan en na enkele oefeningen op stammetjes op 'ezels' -zoals we dat hier in het Leuvense noemen, die V-vormige steunpunten om brandhout te verzagen, mogen we oefenen op rechtopstaande stammen. Dit was de voorbereiding om de kettingzaag veilig te gebruiken op de bomen die in de namiddag geveld moesten worden. Arne en ik hadden al heel wat geoefend en deze mooie verwijzing naar de Afrikaanse kunst opgebouwd, dit is wel twee dagen blijven staan tot het een slachtoffer werd van het grote kampvuur op de laatste dag ...

Arne en ik vormen ook een team in de namiddag als we zelf bomen moeten vellen. In modern bosbeheer zijn soms dunningskappingen nodig om andere bomen beter te laten groeien, zeker in een bos met een gemengde doelstelling van productie en natuurbehoud. Deze Els (Alnus sp.) was de eerste die we omlegden; het was meteen een goede oefening in het inschatten van de natuurlijke valrichting en het uitvoeren van val- en velsneden opdat de boom zou vallen waar we hem wilden hebben. Dit was een scheefgegroeide boom die naar een andere richting moest vallen om andere bomen niet te beschadigen. Dit lukte ons wonderwel.

Arne heeft deze twintig meter lange Els, ongeveer 22 jaar oud, de velsnede gegeven en ook de stronk moet mooi afgesneden worden zodat deze niet inrot, het zijn hakhoutstoven en de stronk moet dus terug loten doen uitgroeien.

Dat is pas het echte werk, bomen vellen ! Bert besluit als praktijkvoorbeeld eens te tonen hoe ze het doen bij erg scheve bomen die bovendien ook nog eens bij een beek groeien. Heel veel boomlinten, een katrol en een handlier worden hiervoor ingezet. Ward mag de sneden zetten.

En tenslotte gaat de boom ter vlakte, precies waar wij hem wilden zien. Dat is een kunst op zich !

Na afloop voelt iedereen zich toch wel een beetje stoerder dan normaal en de sfeer, die is geweldig ... Van links naar rechts staan Laura, Annelies, Sofie, Ward, onze instructeur Bert, en dan tenslotte de biologen: Arne, Rein en ik. Let vooral op het stichtende voorbeeld van Arne over hoe men een kettingzaag vooral niet moet vastpakken ... ! Alles voor de educatieve voorbeelden !

De dag zit er weer op ... en een superlekkere maaltijd staat ons weer op te wachten in het inmiddels wat opgewarmde scoutslokaal.

Na een deugddoende nachtrust begroet de ochtendzon ons om zeven uur met deze prachtige kleuren.

Ook de volgende dag is het werken geblazen om ons te laten kennis maken met het werk in het veld. Natuurbeheer is immers niet alleen plannen opstellen, men moet ook een idee hebben van de vele werkuren en moeite die erin kruipen om deze uit te voeren. In de voormiddag is het voor ons maaien en het maaisel afvoeren geblazen.

In de namiddag ga ik mee de toekomstbomen opsnoeien, met beitel en zaag. De langste zaag is zo'n 8 meter lang en dient om de hoogste takkenkransen weg te zagen: een lastig werkje zo in de hoogte want Ward en ik krijgen na zo'n anderhalf uur toch wel serieus last van kramp in onze rechterarm. Duidelijk een werkje dat je gewoon moet geraken en dat toch ook wel erg belastend is voor de nek, schouders en rug. Chapeau voor de mensen die dit geregeld doen. Het is geen noodzakelijk werk maar moet men wel uitvoeren indien men echt kwaliteitshout wilt produceren zonder kwasten.

Het is onze laatste avond en wij biologen besluiten om nog "rap eens beesten zoeken". In de namiddag is er sneeuw gevallen en verse pootsporen zijn overal te vinden. Dit vossenspoor volgen Rein, Arne en ik voor meer dan een uur dwars doorheen het uitgestrekte bos. Erg spannend en meerdere malen speelden we het even kwijt tot we ergens terug afdrukken vonden. Ook de interactie -een speelse ronde plek- met een andere vos was af te lezen in dit potenverhaal. De echte vos zouden we helaas niet zien. Na meer dan een uur volgen sprong het vossenspoor ineens over een beek. Rein sprong er ook over en controleerde de andere kant, toen duidelijk werd dat het spoor te koud was en het dier al ver weg was gaven we het op, maar leerrijk en spannend was het zeker !

Martersporen vonden we eveneens in de sneeuw, deze verdwenen snel in het riet waar we het spoor weer bijster raakten. Martersporen zijn onder andere te herkennen door de paarsgewijze 'zetting' van de poten, gevormd door de typische sprongen van marters.

Intussen waren we weer twee uur onderweg in de sneeuw en begonnen we toch te verlangen naar het grote kampvuur met iedereen errond, met pintjes en vele verhalen ... Het was een heel leerzame week en ik ben dankbaar dat ik de kans heb gekregen deze kant van bosbeheer te leren kennen. En dat werken met de kettingzaag, die kracht, het is toch wel iets speciaals !